CUKRZYCA – ULOTKA INFORMACYJNA
Wyzwanie
Tylko w Europejskim Regionie WHO cukrzyca dotyka około 60 mln osób. To
niebezpieczna choroba, która może prowadzić do rozwoju chorób układu krążenia,
utraty wzroku, niewydolności nerek, amputacji kończyn i śmierci. Jest ona również
dużym obciążeniem dla gospodarki i systemu ochrony zdrowia w państwach Regionu.
W Europejskim Regionie WHO liczba zachorowań na cukrzycę rośnie we wszystkich
grupach wiekowych – obecnie w niektórych państwach choruje już 10 – 12% obywateli.
Nasilenie epidemii cukrzycy jest ściśle związane z wyraźnym wzrostem nadwagi i
otyłości, niezdrowym sposobem żywienia, brakiem aktywności fizycznej i trudnymi
warunkami społeczno-ekonomicznymi.
Obciążenie cukrzycą w Europie
- W Europejskim Regionie WHO na cukrzycę choruje 64 mln osób (w tym 33 mln
kobiet i 31 mln mężczyzn w wieku 18+).
- W państwach Europejskiego Regionu WHO odsetek dorosłych chorujących na
cukrzycę waha się w przedziale od 5,2% do 13,3% wśród mężczyzn i od 3,3% do
14,2% wśród kobiet.
- Rozpowszechnienie cukrzycy w Europejskim Regionie WHO wzrosło o 2% w
latach 1980 – 2014; odsetek chorych zwiększył się z 5,3% ludności (w wieku
18+) do 7,3%.
- Mimo że cukrzycy można zapobiegać, w Europejskim Regionie WHO co roku
odnotowuje się kilkadziesiąt tysięcy zgonów z powodu tej choroby. Według
danych szacunkowych co najmniej 20% przypadków cukrzycy typu 2 można
uniknąć.
- Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF) szacuje, że w 2015 r.
wydatki związane z leczeniem cukrzycy stanowiły 9% budżetów ochrony
zdrowia w Europie, co jest równowartością 156 mld USD.
Czym jest cukrzyca?
Cukrzyca to choroba przewlekła, której w dużej mierze można zapobiegać. Rozwija się,
gdy trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny lub organizm nie jest w stanie
właściwie wykorzystywać wytworzonej insuliny, co prowadzi do podwyższonego
stężenia glukozy we krwi (hiperglikemia).
Istnieją trzy typy cukrzycy
- W cukrzycy typu 1 organizm nie wytwarza własnej insuliny. Zgodnie
z obecnym stanem wiedzy cukrzycy typu 1 nie da się zapobiegać. Wśród
objawów wyróżnia się: wydalanie nadmiernej ilości moczu (poliuria czyli
wielomocz), nadmierne pragnienie (polidypsja), stale utrzymujące się uczucie
głodu, utrata masy ciała, zaburzenia widzenia i uczucie zmęczenia. Te objawy
mogą się pojawić nagle – wraz z chorobą o ostrym przebiegu.
- Cukrzyca typu 2 rozwija się na skutek nieprawidłowej gospodarki
insulinowej organizmu. Stanowi 90% przypadków cukrzycy na świecie i w
dużej mierze można jej zapobiegać. Objawy mogą być podobne, jak w przypadku
cukrzycy typu 1, ale często o mniejszym nasileniu. W związku z tym choroba
może być zdiagnozowana dopiero po upływie kilku lat od jej wystąpienia – gdy
dojdzie do powikłań. Do niedawna cukrzycę typu 2 uważano za chorobę osób w
średnim i podeszłym wieku, ale jej występowanie gwałtownie rośnie we
wszystkich grupach wiekowych i coraz częściej chorują na nią dzieci i młodzież.
- Cukrzyca ciążowa to hiperglikemia, która po raz pierwszy jest rozpoznana
w przebiegu ciąży. Objawy cukrzycy ciążowej są podobne, jak w przypadku
cukrzycy typu 2. Cukrzycę ciążową najczęściej diagnozuje się podczas badań
kontrolnych, które przechodzą kobiety w ciąży, a nie na podstawie zgłaszanych
objawów. Najczęściej występuje tylko okresowo, ale u kobiet z cukrzycą ciążową
w przyszłości może rozwinąć się cukrzyca typu 2.
Czynniki ryzyka
Badania nad epidemią cukrzycy wskazują, że wzrost zachorowań tylko w 20% można
wytłumaczyć oddziaływaniem niemodyfikowalnych czynników ryzyka, takich jak
starzenie się społeczeństwa i dłuższe życie. Przyczyną tego wzrostu jest przede
wszystkim znacznie większe rozpowszechnienie modyfikowalnych czynników ryzyka
(m.in. nadwagi i otyłości, niezdrowego sposobu żywienia, brak aktywności fizycznej i
trudne warunki społeczno-ekonomiczne). Według danych szacunkowych w 2012 r.
wysoki wskaźnik masy ciała (BMI) odpowiadał za 17% wszystkich zgonów
spowodowanych cukrzycą.
W Europejskim Regionie WHO występowanie nadwagi u dorosłych (w wieku 18+) sięga
niemal 63% wśród mężczyzn i 55% wśród kobiet. Brak aktywności fizycznej oraz
nadwaga i otyłość są najczęstsze w państwach o najwyższym poziomie dochodów.
Zapobieganie
Wiele czynników ryzyka zdrowotnego związanych ze wzrostem masy ciała, a w
konsekwencji – z większym ryzykiem cukrzycy występuje już u dzieci i młodzieży.
Badania wykazały, że proste zmiany w stylu życia skutecznie zapobiegają lub
opóźniają rozwój cukrzycy typu 2.
Aby zapobiec cukrzycy typu 2 i jej powikłaniom, osoby w każdym wieku powinny:
- osiągnąć i utrzymywać prawidłową masę ciała;
- podejmować aktywność fizyczną – zalecane jest co najmniej 30 minut regularnej
aktywności fizycznej o średniej intensywności przez większość dni tygodnia i
większą dawkę aktywności podczas walki z nadwagą;
- zdrowo się odżywiać (3 – 5 porcji owoców i warzyw w ciągu dnia przy
zmniejszonym spożyciu cukru i nasyconych kwasów tłuszczowych);
- unikać tytoniu – palenie tytoniu zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu
krążenia. Wskaźniki występowania chorób układu krążenia wśród osób dorosłych
chorujących na cukrzycę są dwu- lub trzykrotnie wyższe niż wśród osób
niedotkniętych tą chorobą.
Zarówno sektor publiczny, jak i prywatny odgrywają ważną rolę w walce z cukrzycą.
Opracowują i wdrażają politykę i programy, aby zwiększyć świadomość i wiedzę na
temat rozpowszechnienia i skutków tej choroby. Ma to również zachęcić Polaków i
stworzyć im warunki do większej aktywności fizycznej oraz zwiększyć
dostępność zdrowej żywności.
Jednym z priorytetów jest zainteresowanie Polaków zdrowym stylem życia. Wiąże się to
z promocją m.in. zdrowego odżywiania.
Aby skutecznie przeciwdziałać spożywaniu niezdrowej żywności, należy zmniejszyć jej
atrakcyjność. Pomogą w tym np. przepisy dotyczące marketingu żywności o dużej
zawartości tłuszczu, cukru i soli, podniesienie cen niezdrowych produktów
żywnościowych lub wprowadzenie zasad dotyczących ich obrotu, które zmniejszą
dostępność tych produktów. To może zniechęcać do ich spożycia i zachęcać do wyboru
innych, zdrowszych produktów.
Diagnoza i leczenie
Cukrzycę typu 2 można zdiagnozować na wczesnym etapie rozwoju choroby za
pomocą stosunkowo niedrogiego badania krwi. Niemniej Międzynarodowa Federacja
Diabetologiczna szacuje, że w Europie 40% osób wieku 20 – 79 lat (czyli 23,5 mln
osób) żyje z niezdiagnozowaną cukrzycą – z powodu braku świadomości lub
umiejętności rozpoznania wczesnych objawów choroby, a niekiedy w związku z
problemami z dostępem do ochrony zdrowia. Im dłużej chory żyje z
niezdiagnozowaną i nieleczoną chorobą, tym prawdopodobnie gorsze będą wyniki
podjętego później leczenia.
Leczenie cukrzycy polega na obniżaniu poziomu glukozy we krwi – znanego czynnika
ryzyka prowadzącego do uszkodzenia naczyń krwionośnych, przez co rośnie zagrożenie
chorobami układu krążenia. Pacjenci z cukrzycą typu 1 muszą przyjmować insulinę.
Osoby, u których stwierdzono cukrzycę typu 2, mogą przyjmować leki doustne, ale
również w ich przypadku może być konieczne podawanie insuliny.
Cukrzyca to jedna z głównych przyczyn utraty wzroku, niewydolności nerek, amputacji
kończyn dolnych, pociąga za sobą także inne długofalowe skutki zdrowotne. Dlatego
osoby chore powinny przechodzić regularne badania kontrolne w kierunku retinopatii,
wykrycia wczesnych objawów chorób nerek, badania stóp (podologia) oraz kontroli
ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu. Leczenie należy wspierać poprzez wprowadzenie
czterech (omówionych wyżej) zmian w stylu życia.
Osobom przyjmującym insulinę zaleca się samodzielne monitorowanie poziomu glukozy
we krwi. Pacjenci wraz z lekarzem powinni opracować plan działania przewidujący
odpowiednie dostosowanie dawki insuliny do spożywanej żywności i aktywności
fizycznej – zgodnie z wynikami samodzielnie prowadzonej kontroli poziomu glukozy we
krwi. Niemniej niepotwierdzone dane wskazują, że zdecydowana większość pacjentów
przyjmujących insulinę nie ma możliwości prowadzenia samokontroli, często z powodu
kosztów.
Odpowiedź WHO
W przypadku czterech głównych chorób niezakaźnych występujących w Europejskim
Regionie WHO (cukrzyca, choroby układu krążenia, nowotwory i przewlekłe choroby
układu oddechowego) wyróżniamy te same modyfikowalne czynniki ryzyka. W związku z
tym WHO stoi na stanowisku, że polityki opracowywane w celu zwalczania tych chorób
należy integrować w ramach podejścia populacyjnego, aby przeciwdziałać wszystkim
chorobom niezakaźnym z tej grupy.
Celem profilaktyki realizowanej zgodnie z podejściem populacyjnym jest zmniejszenie
czynników ryzyka cukrzycy i pozostałych chorób niezakaźnych oraz ukształtowanie
środowiska, w którym ludzie żyją, spożywają posiłki, pracują, uczą się i bawią, gdzie
łatwiej będzie im podejmować decyzje sprzyjające zdrowiu (również ze względu na
większą dostępność zdrowych produktów i czynników, które ułatwią prowadzenie
zdrowego stylu życia). Takich zmian nie da się przeprowadzić za pomocą jednej,
wybranej polityki czy interwencji. Potrzebne jest podejście „obejmujące wszystkie resorty
i sektory administracji rządowej” oraz profilaktyka cukrzycy typu 2 uwzględniająca
wszystkie etapy życia.
Dążąc do przyspieszenia działań i zachęcając państwa członkowskie do przyjęcia
skutecznych rozwiązań w zakresie nadzoru, zapobiegania i zwalczania cukrzycy i jej
powikłań, WHO:
- ustala normy i standardy,
- monitoruje sytuację zdrowotną,
- stymuluje i wspiera badania,
- przedstawia rozwiązania w zakresie polityki opracowane na podstawie dowodów
naukowych,
- tworzy partnerstwa, gdy potrzebne są wspólne działania,
- działa na rzecz zwiększenia świadomości problemu światowej epidemii cukrzycy.
W celu uzyskania szerszych informacji, prosimy o kontakt:
Biuro WHO w Polsce
Al. Jerozolimskie 155
02-326 Warszawa
tel.: +48 22 635 94 96
e-mail: whopol@euro.who.int
Czytaj więcej na stronie internetowej Biura Regionalnego WHO dla Europy
www.euro.who.int/diabetes