Lekooporność drobnoustrojów – globalne wyzwanie zdrowia publicznego
Oporność drobnoustrojów na środki przeciwdrobnoustrojowe jest jednym z największych
współczesnych zagrożeń zdrowia publicznego. Zjawisko to dotyczy różnych grup patogenów
– przede wszystkim bakterii, ale także wirusów, grzybów i pasożytów.
Na wniosek Europejskiego Centrum Kontroli Chorób (ECDC) Komisja Europejska ustanowiła w 2008
roku Europejski Dzień Wiedzy Antybiotykach, który corocznie obchodzony jest 18 listopada. Z kolei w dniach 18-24 listopada obchodzony jest Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w roku 2015.
Skąd bierze się oporność drobnoustrojów na leki przeciwdrobnoustrojowe?
Przyczynami narastania i rozprzestrzeniania się oporności na leki są:
• stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w rolnictwie oraz w hodowli i leczeniu
zwierząt, mimo prawnych ograniczeń w krajach w Unii Europejskiej
• nadużywanie i niewłaściwe stosowanie środków przeciwdrobnoustrojowych w
leczeniu ludzi – zbyt częste przepisywanie antybiotyków w nieuzasadnionych
przypadkach (np. w chorobach wirusowych, w stanach zapalnych nieinfekcyjnych),
• samoleczenie – przyjmowanie antybiotyków „na własną rękę” np. pozostałych po
poprzednich terapiach i nadużywanie leków przeciwdrobnoustrojowych dostępnych
bez recepty
• stosowanie antybiotyków niezgodne z zaleceniami lekarza – przerywanie leczenia lub
niewłaściwe odstępy czasu między dawkami.
Drobnoustroje pod wpływem obecnych w środowisku leków podlegają przemianom genetycznym tzw. mutacjom, których celem jest przeżycie mimo ekspozycji na czynnik toksyczny dla nich. Wytworzone mechanizmy oporności przez jeden gatunek bakterii mogą być przekazywane innym gatunkom bakterii w procesie wymiany materiału genetycznego, co najczęściej dzieje się w organizmach zwierząt, ludzi oraz środowisku skażonym odchodami. Zasiedlające organizm bakterie oporne mogą przenosić się na innych ludzi i zwierzęta W leczeniu tych zakażeń często istnieje konieczność poszukiwania tzw. terapii ratunkowych. Nierzadko, w celu przełamania oporności drobnoustroju, niezbędne jest zastosowanie antybiotykoterapii złożonej, a są już takie sytuacje gdy żaden z dostępnych antybiotyków nie jest skuteczny.
Konsekwencje oporności na antybiotyki mają wymiar zdrowotny, społeczny i gospodarczy:
• infekcje stają się trudne lub niemożliwe do wyleczenia i mogą powodować poważne
powikłania a nawet śmierć,
• rośnie liczba pacjentów z trudnymi do leczenia infekcjami, co powoduje obciążenie
systemu opieki zdrowotnej i zwiększa zapotrzebowanie na opiekę specjalistyczną,
• dłuższe pobyty w szpitalu, wyższe koszty opieki zdrowotnej i mniejsza aktywność z
powodu choroby, a nawet przedwczesnej śmierci, mają negatywny wpływ na
jednostki, rodziny i całe społeczeństwo.
Szacuje się, że w 2021 r. oporność bakteryjna była bezpośrednią przyczyną 1,14 miliona
zgonów i przyczyniła się do 4,71 miliona zgonów na świecie1. Jeśli działania prewencyjne nie
zostaną zintensyfikowane – statystyki te mogą się podwoić w ciągu kilku lat.
Racjonalne stosowanie antybiotyków i kontrola zakażeń
Antybiotyki działają tylko na bakterie – nie leczą infekcji wirusowych takich jak grypa, RSV
czy COVID-19. Każdy pacjent powinien stosować antybiotyk wyłącznie w przypadku
potwierdzonego lub wysoko prawdopodobnego zakażenia bakteryjnego, zgodnie z
zaleceniami lekarza - w odpowiednich dawkach i czasie trwania terapii.
Pacjenci nie powinni:
• sięgać po antybiotyki pozostałe po wcześniejszym leczeniu,
• przerywać kuracji przy pierwszej poprawie,
• dzielić się antybiotykiem z innymi osobami.
Niezwykle istotna jest również asertywna postawa lekarzy: decyzja o przepisaniu antybiotyku
powinna wynikać z analizy danych klinicznych, wytycznych i dostępnej diagnostyki, a nie z
presji pacjenta. Zjawisko „wymuszania recepty na antybiotyk” przy infekcjach, które są
prawdopodobnie wirusowe, pozostaje jednym z czynników napędzających oporność.
Drugim filarem ograniczania oporności są wszystkie działania redukujące transmisję
drobnoustrojów:
• badania przesiewowe,
• izolacja pacjentów zakażonych wieloopornymi bakteriami,
• przestrzeganie reżimów sanitarnych w placówkach ochrony zdrowia,
• racjonalne stosowanie antybiotyków również u zwierząt gospodarskich i w produkcji
żywności.
Rola szczepień ochronnych i wzmacniania odporności
Szczepienia ochronne są ważnym narzędziem ograniczania antybiotykoodporności,
ponieważ:
• zapobiegają chorobom, które mogłyby wymagać antybiotykoterapii,
• zmniejszają ryzyko powikłań bakteryjnych po chorobach wirusowych (np. po grypie),
1 1 https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance
• ograniczają krążenie patogenów w populacji i transmisję wrażliwych i opornych
szczepów.
Wzmacnianie odporności populacyjnej – zarówno poprzez szczepienia, jak i przez zdrowy
styl życia (aktywność fizyczna, prawidłowe odżywianie, higiena snu, unikanie alkoholu i
palenia tytoniu) – zmniejsza występowanie infekcji, a więc redukuje liczbę sytuacji, w których
antybiotyk w ogóle może być potrzebny.
Walka z opornością na antybiotyki wpisuje się w założenia globalnej strategii „One
Health” („Jedno zdrowie”), która uznaje, że zdrowie ludzi, zwierząt, roślin i środowiska
naturalnego są ze sobą ściśle powiązane. Działania na rzecz racjonalnego stosowania
antybiotyków muszą więc obejmować nie tylko sektor ochrony zdrowia, ale także
weterynarię, rolnictwo, ochronę środowiska i administrację publiczną.
Więcej informacji można uzyskać na stronie: https://antybiotyki.edu.pl/
Źródła:
1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/antimicrobial-resistance
2. https://antibiotic.ecdc.europa.eu/en/get-informed/factsheets/factsheet-general-public
3. https://antibiotic.ecdc.europa.eu/en